द्वादशक र सप्तकको सम्बन्धबारे संक्षिप्त जानकारी
(क) ध्वनिलाई सामान्यतः तीन प्रकारका हुने मानिन्छः (१) हल्ला, (२) बोली, (३) संगीत ।
(ख) संगीतः सुर, ताल र सोँचको मिश्रण संगीत हो ।
(ग) नादका विशेषताः उचाइ, मोटाइ र गुणभेद ।
(घ) बाह्रवटा सुरहरुको समूह द्वादशक हो । एउटा द्वादशकबाट विभिन्न सप्तकहरु निर्माण गर्न सकिन्छ ।
(ङ) सुरहरुलाई तीन द्वादशकमा विभाजन गर्दा निम्नवमोजिम गरिन्छ :
(१) मन्द्र द्वादशकः सा ̣ रो ̣ रे ̣ गो ̣ ग ̣ म ̣ मे ̣ प ̣ धो ̣ ध ̣ नु ̣ नि ̣
(२) मध्य द्वादशकः सा रो रे गो ग म मे प धो ध नु नि
(३) तार द्वादशकः सां रों रें गों गं मं में पं धों धं नुं निं
(च) प्रायोगिक रुपमा सप्तक भन्नाले सातवटा सुरहरुको समूह भन्ने बुझिन्छ । कसैले थाट पनि भन्दछन् । कुनै पनि थाटको सम्पूर्ण जातिमा सातवटा सुरहरु हुन्छन् तर ती त्यतिबेला आरोह वा अवरोहको अर्थसँग जोडिएका हुन्छन् ।
(छ) बिलाबल थाटलाई सप्तक मानेर त्यसका आधारमा चारवटा कोमल र एउछा तीब्र भनी अन्य सुरहरुलाई चिनाउने परम्परागत तरिका पनि छ । त्यो तरिका कुनै समयको अपूर्ण प्राप्ति थियो । तर समय अपूर्णताबाट पूर्णतातर्फ जान्छ र दुर्बलताबाट सबलतातर्फ उन्मुख हुन्छ । हाल समयअनुसार संगीतमा धेरै कुराहरुमा सुधार भइसकेको छ ।
(ज) सप्तकको मात्र अभ्यास गर्दा त्यो अभ्यास अपूर्ण हुन्छ । केही दिनलाई सजिलो लागे पनि त्यसको असर पछिसम्म पर्दछ ।
(झ) प्रशिक्षार्थीहरुले द्वादशक र सप्तक दुवैको अभ्यास गर्नुपर्छ । यसो गर्दा जुनसुकै थाट वा सप्तकको गीतमा पनि चिनेको वा अभ्यस्त भइराखेको सुर नै पर्छ । दुवैलाई ध्यान दिनु लाभदायक हुन्छ ।
(ञ) परम्परित प्रशिक्षणमा कुनै एउटा सप्तकलाई मात्र आधार मान्ने गरिएको भए पनि पछिल्लो समयमा धेरै सुधार भइसकेको छ ।
(ट) नु ̣ रो ध ̣ सा रे नि ̣ सा को अभ्यासले सुरमात्र नभई स्वरमा पनि सुधार ल्याउँछ । यो पनि द्वादशकबाटै आएको हो ।
थप जानकारीका लागि CLICK HERE ...
-डब्ल्यूडी
(क) ध्वनिलाई सामान्यतः तीन प्रकारका हुने मानिन्छः (१) हल्ला, (२) बोली, (३) संगीत ।
(ख) संगीतः सुर, ताल र सोँचको मिश्रण संगीत हो ।
(ग) नादका विशेषताः उचाइ, मोटाइ र गुणभेद ।
(घ) बाह्रवटा सुरहरुको समूह द्वादशक हो । एउटा द्वादशकबाट विभिन्न सप्तकहरु निर्माण गर्न सकिन्छ ।
(ङ) सुरहरुलाई तीन द्वादशकमा विभाजन गर्दा निम्नवमोजिम गरिन्छ :
(१) मन्द्र द्वादशकः सा ̣ रो ̣ रे ̣ गो ̣ ग ̣ म ̣ मे ̣ प ̣ धो ̣ ध ̣ नु ̣ नि ̣
(२) मध्य द्वादशकः सा रो रे गो ग म मे प धो ध नु नि
(३) तार द्वादशकः सां रों रें गों गं मं में पं धों धं नुं निं
(च) प्रायोगिक रुपमा सप्तक भन्नाले सातवटा सुरहरुको समूह भन्ने बुझिन्छ । कसैले थाट पनि भन्दछन् । कुनै पनि थाटको सम्पूर्ण जातिमा सातवटा सुरहरु हुन्छन् तर ती त्यतिबेला आरोह वा अवरोहको अर्थसँग जोडिएका हुन्छन् ।
(छ) बिलाबल थाटलाई सप्तक मानेर त्यसका आधारमा चारवटा कोमल र एउछा तीब्र भनी अन्य सुरहरुलाई चिनाउने परम्परागत तरिका पनि छ । त्यो तरिका कुनै समयको अपूर्ण प्राप्ति थियो । तर समय अपूर्णताबाट पूर्णतातर्फ जान्छ र दुर्बलताबाट सबलतातर्फ उन्मुख हुन्छ । हाल समयअनुसार संगीतमा धेरै कुराहरुमा सुधार भइसकेको छ ।
(ज) सप्तकको मात्र अभ्यास गर्दा त्यो अभ्यास अपूर्ण हुन्छ । केही दिनलाई सजिलो लागे पनि त्यसको असर पछिसम्म पर्दछ ।
(झ) प्रशिक्षार्थीहरुले द्वादशक र सप्तक दुवैको अभ्यास गर्नुपर्छ । यसो गर्दा जुनसुकै थाट वा सप्तकको गीतमा पनि चिनेको वा अभ्यस्त भइराखेको सुर नै पर्छ । दुवैलाई ध्यान दिनु लाभदायक हुन्छ ।
(ञ) परम्परित प्रशिक्षणमा कुनै एउटा सप्तकलाई मात्र आधार मान्ने गरिएको भए पनि पछिल्लो समयमा धेरै सुधार भइसकेको छ ।
(ट) नु ̣ रो ध ̣ सा रे नि ̣ सा को अभ्यासले सुरमात्र नभई स्वरमा पनि सुधार ल्याउँछ । यो पनि द्वादशकबाटै आएको हो ।
थप जानकारीका लागि CLICK HERE ...
-डब्ल्यूडी
